Mak polny

łac. Papaver rhoeas

Jadalne są młode liście, nasiona, a także kwiaty, zarówno na surowo jak i po obróbce termicznej [15], [16].

Mak polny zawiera readynę oraz papawerynę [7] [11]. Istnieją wskazania, że obecność morfiny w maku polnym jest bardzo niska, zbyt mała aby mogła realnie zaszkodzić [11]. W badaniu z 2017 roku nie zaobserwowano morfiny w maku polnym [9]. Może to wskazywać na minimalne (pomijalne) stężenie tej substancji w maku polnym. Nie odnotowano przypadków śmiertelnych po spożyciu maku polnego. Odnotowano kilka przypadków zatrucia mających podobny przebieg, jak po spożyciu morfiny. Pacjenci zjedli od 250 do 500g maku polnego [9]. Wydaje się jednak mało prawdopodobnym, aby w typowych celach kulinarnych, można było jednorazowo zjeść aż 500g nasion maku polnego.

Jadalne są nie tylko nasiona, ale także młode liście, które można dodawać do zup, sałatek, czy omletów. Nie zjadamy jednak liści po wykształceniu pąków kwiatowych [12]. Żeby nasiona maku mogły być poprawnie strawione przez człowieka, należy je moczyć w wodzie (lub mleku) oraz mielić. W kryzysowej sytuacji polecam nasiona namoczyć, a później porządnie rozgryźć lub rozbić na papkę kamieniem. W innym wypadku istnieje duże ryzyko, że nasiona nie zostaną strawione i nie dostarczą nam odpowiedniej ilości kalorii. Zebrane kwiaty można parzyć na herbatki.

Nasiona są bardzo odżywcze, ponieważ zawierają ok. 21% białka oraz ok. 47% tłuszczy [2]. Przekłada się to na ok. 500kcal/100g (liczone jako: 1g białka = 4kcal, 1g tłuszczu = 9kcal). Nasiona zawierają także olbrzymie ilości wapnia, ok. 1250mg, a także magnezu ok. 350mg w 100g [14], co zaspakaja dzienne zapotrzebowanie na te minerały.

Istotnym jest, aby nie zjadać maku polnego za dużo, ponieważ roślina zawiera nieco szkodliwe alkaloidy [2]. Rośliny z rodzaju mak, mogą zawierać alkaloidy izochinolinowe (morfinany): np. morfina, kodeina i readyna [1]. Niektóre odmiany maku mają jednak obniżoną zawartość alkaloidów, dlatego są bardzo często używane w kuchni, jako dodatek do wypieków ciast oraz chleba. Wśród maków lekarskich wyróżniane są odmiany zarówno wysoko- (np. morfeusz) jak i niskomorfinowe (np. agat) [3].

W Polsce zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. 2005) [5] za mak niskomorfinowy uznaje się:

„mak niskomorfinowy –roślinę z gatunku mak lekarski należącą do odmiany, w której zawartość morfiny w torebce (makówce) bez nasion, wraz z przylegającą do niej łodygą o długości do 7 cm, wynosi poniżej 0,06% w przeliczeniu na zasadę morfiny i na suchą masę wymienionych części rośliny”

Niektórzy sugerują także podział maku na wysokomorfinowe, zawierające od 1,5 do 2,5% morfiny oraz niskomorfinowe, zawierające mniej niż 0,1% morfiny [6].

Zajrzyj do darmowej próbki naszego atlasu roślin i podejmij decyzje o zakupie!

Jak prawidłowo rozpoznać?

Mak polny najczęściej kwitnie na czerwono oraz wykształca makówki, w których znajdują się liczne i małe nasiona. Osiąga do 1 metra wysokości. Mak trudno pomylić z innymi roślinami, ale w przypadku określenia konkretnego gatunku, czasami może wystąpić problem.

Wskazówka występowania:

Mak polny to chwast pól uprawnych, często występujący razem z chabrem bławatkiem. Gatunek rzadziej występujący w północno-wschodniej części Polski.

Z czym można pomylić?

Mak polny można pomylić z innymi gatunkami maku. Niektóre odmiany maku polnego, bardzo rzadko mogą mieć inne kolory kwiatów (biały lub różowy), ze względu na ryzyko pomyłki z innymi gatunkami nie zalecam ich zbierania. Zwróć szczególną uwagę na porównanie maku wątpliwego oraz polnego.

Mak lekarski (łac. Papaver somniferum) – ponieważ jest to roślina uprawna, istnieje wiele gatunków maku lekarskiego, różniących się zawartością morfiny oraz kolorem kwiatów. Nie jest to dzika roślina, dlatego można ją spotkać wyłącznie w ogrodach. Charakteryzuje się większymi od maku polnego liśćmi (jaśniejszymi) oraz większymi (prawie okrągłymi) makówkami. Wiele odmian maku lekarskiego zawiera w sobie silny alkaloid, morfinę, dlatego nie należy spożywać tej rośliny. Uprawa maku lekarskiego jest także prawnie regulowana.

Mak alpejski (łac. Papaver alpinum) – rzadka roślina występująca m.in w polskich Tatrach. Ma białe (rzadziej żółte) kwiaty. Brak danych na temat jadalności.

Mak piaskowy (łac. Papaver argemone) – cechuje się podłużną maczugowatą torebką nasienną, pokrytą skąpymi szczecinkami. Roślina lecznicza, której nie należy zjadać.

Mak wątpliwy (łac. Papaver dubium) – zawiera alkaloid tebaninę, która wykazuje drobne działanie narkotyczne [13]. Jako, że tworzy mieszańce z makiem polnym, może być trudna w rozróżnieniu. Przede wszystkim mak wątpliwy ma bardziej podłużną torebkę nasienną, a włoski przy torebce nasiennej przylegają do łodygi, podczas gdy u maku polnego są nastroszone.

Mak pośredni (łac. Papaver hybridum) – jajowata i owłosiona makówka z charakterystycznymi zagłębieniami (rowkami). Makówka zupełnie nie przypomina tej u maku Polnego. Brak danych na temat jadalności.

Mak Wschodni (łac. Papaver orientale) – roślina uprawna, spotykana głównie w ogrodach ale niekiedy dziczejąca. W Turcji i Armenii zjadane są jej zielone główki, jako przyprawa o piekącym smaku [12]. W odróżnieniu od wyżej wymienionych Maków jest to bylina (roślina wieloletnia). Jako, że jest to roślina ogrodowa, można spotkać ją w licznych odmianach, które mogą różnić się kolorem, a nawet kształtem kwiatów. Kwiaty niektórych odmian mogą być postrzępione. Często mogą mieć także więcej płatków (6) w porównaniu z Makiem Polnym (4). Najczęściej ich kwiaty są większe oraz ładniejsze, w porównaniu z niepozornym Makiem Polnym.

Bardzo niedoświadczone osoby mogą pomylić Mak Polny także z Miłkiem Letnim, jednak roślina ta nie posiada charakterystycznych makówek.

Właściwości medyczne:

Przygotowany napój z odwarów kwiatu maku polnego wykorzystywany może być przy zapaleniach jamy ustnej, czy też gardła. Działa przeciwkaszlowo, przy suchym i męczącym kaszlu (ułatwia odkrztuszanie). Można też stosować go jako płukankę przy zapaleniu gardła, jamy ustnej i dziąseł, oraz przy stanach zapalnych pochwy [4]. Może być stosowany jako środek uspokajający przy pobudliwości oraz bezsenności [16].

Film:

W filmach opowiadam o Maku Lekarskim oraz Maku Polnym. Zachęcam do zapoznania się z playlistą „Poradnik Chwastożercy” na moim kanale na YouTube. Pamiętaj zostawić subskrypcję oraz komentarz – wspierasz tym samym rozwój atlasu!

Wykaz źródeł:

1. RAPORT NAUKOWY EFSA: Kompendium substancji botanicznych w których stwierdzono obecność naturalnie występujących składników mogących stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzkiego w przypadku wykorzystania ich do produkcji żywności i suplementów diety. Dziennik EFSA 2012;10(5):2663. https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2018/05/Kompendium-substancji-botanicznych-w-których-stwierdzono-obecność-naturalnie.pdf
2. Laura Grauso, Riccardo Motti, Bruna de Falco, Virginia Lanzotti: Corn poppy, Papaver rhoeas L.: a critical review of its botany, phytochemistry and pharmacology. Springer Nature B.V. 2020. https://www.researchgate.net/publication/341578247_Corn_poppy_Papaver_rhoeas_L_a_critical_review_of_its_botany_phytochemistry_and_pharmacology
3. Przemysław Strażyński, Marek Mrówczyńsk, et. al: Metodyka integrowanej ochrony maku dla doradców, 2012-2020, Poznań. https://www.ior.poznan.pl/plik,4039,metodyka-integrowanej-ochrony-maku-dla-doradcow-2020-pdf.pdf
4. Roman Karczmarczuk: Mak – piękny i niebezpieczny. Pismo polskiego towarzystwa przyrodników im. Kopernika, Tom 111, Kwiecień-Maj-Czerwiec 2010, Wrocław.
5. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20051791485
6. Maria Ogrodowczyk, Magdalena Walkowiak: Zmiany fenotypowe roślin maku oleistego (Papaver somniferum L.) po kwitnieniu i akumulacja morfiny w makówkach, ROŚLINY OLEISTE – OILSEED CROP, 2011.
7. Hedayet Sahraei, Jamal Shams, et. al: Effects of Papaver rhoeas. Extract on the Development and Expression of Tolerance to Morphine-Induced Locomotor Activity in Mice. Pharmaceutical Biology, Volume 45, 2007, Issue 6. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13880200701389359
8. İlkcan Çoban, Gizem Gülsoy Toplan et. al: Variation of alkaloid contents and antimicrobial activities of Papaver rhoeas L. growing in Turkey and northern Cyprus https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13880209.2017.1340964
9. Jae-Hyeon Oh, In Jin Ha et. al: Identification and metabolite profiling of alkaloids in aerial parts of Papaver rhoeas by liquid chromatography coupled with quadrupole time‐of‐flight tandem mass spectrometry. Journal of separation science, December 2017 https://www.researchgate.net/publication/324156572_Identification_and_metabolite_profiling_of_alkaloids_in_aerial_parts_of_Papaver_rhoeas_by_liquid_chromatography_coupled_with_quadrupole_time-of-flight_tandem_mass_spectrometry/link/5b13446c4585150a0a64299d/download
10. Yahya Kemal Günaydın, Zerrin Defne Dündar et. al: Intoxication due to Papaver rhoeas (Corn Poppy): Five Case, Case Rep Med. 2015; 2015: 321360. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4444563/
11. Czesław Bańkowski, Jan Serwatka: Pożyteczne Chwasty, PZWL Warszawa 1977.
12. Łukasz Łuczaj: Dzikie Rośliny Jadalne, Chemigrafia Krosno, Krosno 2004
13. Ç. Ünsal, Günay Sariyar et. al: Distribution of alkaloids in the samples of Papaver dubium subsp. lecoqii var. lecoqii from Turkey: A potential source for thebaine, February 2006 Biochemical Systematics and Ecology 34(2):170-173 https://www.researchgate.net/publication/247039279_Distribution_of_alkaloids_in_the_samples_of_Papaver_dubium_subsp_lecoqii_var_lecoqii_from_Turkey_A_potential_source_for_thebaine
14. FoodData Central. Storna poświęcona wartościom odżywczym produktów spożywczych https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/375647/nutrients
15. Łukasz Łuczaj: Dzika Kuchnia, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2013.
16. Monika Fijołek: Atlas Dzikich Roślin Jadalnych. SBM, Warszawa, 2017.
17. Aleksander Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. WARSZAWA 1982, PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYDAWNICTW LEKARSKICH.