Szarłat szorstki

łac. Amaranthus retroflexus

Inne nazwy: amarantus

Jadalne są nasiona oraz liście tej rośliny [5]. Młode liście oraz dojrzałe nasiona (pozbawione łusek) można zjadać na surowo lub po ugotowaniu, a starsze liście oraz pędy po ugotowaniu. W liściach szarłatu znajdują się szczawiany ok. 0,5-0,7% [1]. 100g liści zawiera ok. 600mg szczawianów, zatem mniej więcej tyle samo co szpinak. Osoby z chorymi nerkami powinny uważać podczas spożywania szarłatu i szpinaku. Roślina może także gromadzić azotany (np. z nawozów) [4]. W nasionach szarłatu znajdują się saponiny, jednak jest ich zbyt mało, aby mogły mieć negatywny wpływ na konsumenta [3].

Szarłat, nazywany także amarantusem jest rośliną uprawną (także w Polsce). Pierwotnie uprawiany był przez Inków, Azteków oraz Majów [1]. Wśród gatunków uprawnych można wyróżnić m.in: A. cruentus, A. hypochondriacus, A. caudatus A. blitum, A. tricolor, A. dubis [2]. Jako, że szarłat jest rośliną uprawną mamy na jej temat bardzo dużo szczegółowych danych. Z tego powodu jest też jedną z najbezpieczniejszych dzikich roślin. Nasiona szarłatu mają 414kcal/100g, 18% białka, 65% węglowodanów, ok. 5% tłuszczy, a także 15mg żelaza (co pokrywa dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek) [2]. Liście (szczególnie) oraz nasiona szarłatu są także bogate w magnez i wapń [1].

Ugotowane nasiona można podawać do głównego dania, identycznie jak inne kasze. Po zmieleniu można dodawać je do wypieków bezglutenowego chleba. Liście możemy wykorzystywać identycznie jak szpinak.

Zajrzyj do darmowej próbki naszego atlasu roślin i podejmij decyzje o zakupie!

Jak prawidłowo rozpoznać?

Szarłat jest bardzo charakterystyczną rośliną do 1m wysokości, którą ciężko jest pomylić z innymi roślinami. Rozpoznanie szarłatu co do gatunku, może się jednak okazać stosunkowo trudne. Szarłat szorstki na łodydze posiada szorstkie owłosienie, a jego kłosy są barwy zielonej (czasami o lekkim czerwonym zabarwieniu).

Wskazówka występowania:

Jest to częsty chwast roślin okopowych (np. ziemniaków). Występuje w miejscach ruderalnych, pospolicie na terenie całego kraju.

Z czym można pomylić?

Roślinę można pomylić z innymi gatunkami szarłatu, których w Polsce występuje kilkanaście. Wiele z nich rzadko można spotkać w stanie dzikim. Najczęstszymi gatunkami są: szarłat biały, prosty, siny, szorstki i zwisły. W uprawach bardzo często spotkać można szarłat wyniosły. Wszystkie wymienione gatunki są opisywane jako jadalne. Nie znalazłem informacji nt. toksyczności jakiegokolwiek szarłatu. Poszczególnie gatunki mogą się jednak różnić wartościami odżywczymi, ilością szczawianów, ilością nasion oraz walorami smakowymi.

Szarłat wyniosły oraz zwisły są głównymi gatunkami uprawnymi. Wszystko dlatego, że posiadają duże kłosy, tym samym dostarczając dużych ilości surowca.

Szarłat zwisły (łac. Amaranthus caudatus) – roślina o zwisających oraz „tęgich” kłosach, najczęściej barwy czerwonej lub fioletowej. Niektóre odmiany szarłatu zwisłego mogą mieć inny kolor kłosów (rzadziej spotykane).

Szarłat wyniosły (łac. Amaranthus cruentus) – uprawny gatunek szarłatu o podobnie „tęgich” kłosach koloru buraczkowo-czerwonego, ale „wyniosłych” do góry. Jako że jest to roślina uprawna, istnieje wiele odmian, które mogą mieć inny kolor kłosów.

Szarłat siny (łac. Amaranthus lividus) – w odróżnieniu od szarłatu szorstkiego jego łodyga jest naga.

Szarłat biały (łac. Amaranthus albus)- roślina jest o wiele mniejsza (do 50 cm) i posiadająca o wiele drobniejsze liście. Jest to też przedstawiciel tzw. biegaczy pustynnych.

Ciekawostka:

Szarłat w uprawie jest ceniony ze względu na niewielkie zapotrzebowane na wodę oraz odporność na susze [1]. Amarantus nie zawiera glutenu, dlatego jest polecany ludziom chorującym na celiakię, jako alternatywa dla mąki pszennej.

Właściwości medyczne:

Ziele zewnętrznie może być stosowane w chorobach skórnych (przyśpiesza gojenie się ran). Wewnętrznie ma właściwości przeciwzapalne oraz antybakteryjne [5]. Ponadto napar z ziela działa moczopędnie, uspokajająco oraz rozkurczowo [6]. Ponadto szarłat cechuje się dużą wartością odżywczą, dlatego warto włączyć go do swojej codziennej diety (np. w postaci dostępnych nasion z odmian uprawnych).

Film:

W filmie pieczemy chleb z wykorzystaniem amarantusa. Zachęcam do zapoznania się z playlistą „Poradnik Chwastożercy” na moim kanale na YouTube. Pamiętaj zostawić subskrypcję oraz komentarz – wspierasz tym samym rozwój atlasu!

Wykaz źródeł:

1. Katarzyna Januszewska-Jóźwiak, Józef Synowieck: Charakterystyka i przydatność składników szarłatu w biotechnologii żywności. Biotechologia nr 3=82, 89-102, 2008. https://rcin.org.pl/ichb/Content/73666/POZN271_96422_biotechnologia-2008-no3-januszewska.pdf
2. ANNA KAŹMIERCZAK, IZABELA BOLESŁAWSKA, JULIUSZ PRZYSŁAWSKI: SZARŁAT – JEGO WYKORZYSTANIE W PROFILAKTYCE I LECZENIUWYBRANYCH CHORÓB CYWILIZACYJNYCH. Nowiny Lekarskie 2011, 80, 3, 192–198 https://jms.ump.edu.pl/uploads/2011/3/192_3_80_2011.pdf
3. W Oleszek, M Junkuszew, A Stochmal: Determination and toxicity of saponins from Amaranthus cruentus seeds 1999 Sep;47(9)
4. Hill, R. M.; Rawate, P. D.: Evaluation of food potential, some toxicological aspects and preparation of a protein isolate from the aerial part of amaranth (pigweed). J Agric Food Chem, 30(3), 465-469 https://www.cfsanappsexternal.fda.gov/scripts/plantox/detail.cfm?id=12390
5. Monika Fijołek: Atlas Dzikich Roślin Jadalnych. SBM, Warszawa, 2017.
6. Blog Dr. Różańskiego https://rozanski.li/366/szarlat-szorstki-amaranthus-retroflexus-linne/